Σαρδέλα: το ψάρι του φτωχού ...καλοφαγά!

Τα είδη του γένους Sardina, κοινώς γνωστά ως σαρδέλες, είναι απ’ τα πιο διαδεδομένα στο ευρύ κοινό εμπορεύσιμα είδη ψαριών και συναντώνται στις περισσότερες θάλασσες. Η Sardina pilchardus είναι το είδος σαρδέλας που συναντάται στην Ευρώπη, με μεγάλη συμβολή στην διατροφή και το εμπόριο.

Η σαρδέλα της Ευρώπης, το είδος Sardina pilchardus, ανήκει στην οικογένεια Clupeidae της κλάσης Actinopterygii.

Τα χαρακτηριστικά της οικογένειας ως προς την μορφολογία περιλαμβάνουν διάφορους τύπους σχήματος του σώματος, από τορπιλοειδές (σχεδόν κυκλική κάθετη τομή) μέχρι αρκετά συμπιεσμένο πλευρικά. Τα είδη της οικογένειας Clupeidae δεν φέρουν λέπια στο κεφάλι, ενώ στο υπόλοιπο σώμα τα λέπια είναι κυκλοειδή. Κάποια είδη φέρουν κοιλιακές φολίδες. Η πλευρική γραμμή είναι σύντομη και σε κάποια είδη σταματάει λίγα λέπια μετά το τελευταίο όριο της κεφαλής. Σε ορισμένα είδη, δε, απουσιάζει πλήρως. Τα δόντια είναι ιδιαίτερα μικρά και βρίσκονται στις σιαγόνες. Φέρουν ένα ραχιαίο πτερύγιο μικρού μήκους και τοποθετημένο προς το κέντρο του σώματος. Τα κοιλιακά πτερύγια βρίσκονται κοντά στην βάση του ραχιαίου, και οι ακτίνες όλων των πτερυγίων είναι μαλακές. Κάποια είδη δεν έχουν ραχιαίο και κοιλιακά πτερύγια.

Είναι είδη παράκτια που ζουν σε κοπάδια, τόσο σε θαλασσινά όσο και γλυκά νερά. Κάποια είδη είναι ανάδρομα, δηλαδή μεταναστεύουν από το θαλάσσιο περιβάλλον στα εσωτερικά ύδατα.

Η διατροφή της οικογένειας αυτής περιλαμβάνει κυρίως πλαγκτονικούς οργανισμούς. Το μέγεθος κυμαίνεται από 2cm μέχρι 27cm. Η οικογένεια Clupeidae περιλαμβάνει ψάρια μεγάλης εμπορικής σπουδαιότητας, που χρησιμοποιούνται τόσο στην διατροφή, όσο και στην παραγωγή ιχθυελαίου και τροφής για ψάρια.

Το σώμα του είδους είναι υποκυλινδρικό, με στρογγυλή κοιλιά που στα νεαρά άτομα είναι περισσότερο συμπιεσμένη. Το βραγχιακό άνοιγμα είναι στρογγυλεμένο στο οπίσθιο μέρος, χωρίς να φέρει σαρκώδεις εκφύησεις. Φέρει μόνο μαλακές ακτίνες σε όλα τα πτερύγια. Το ραχιαίο πτερύγιο έχει 12-13 ακτίνες (D12-13) και το εδρικό πτερύγιο έχει 12-13 ακτίνες (A12-13). Το ουραίο πτερύγιο είναι διχαλωτό ισόλοβο. Στο εδρικό πτερύγιο οι δύο τελευταίες ακτίνες είναι επιμήκεις.

Στο σώμα φέρει 3 με 5 διακριτές ραβδώσεις που εκτείνονται προς τα κάτω και προς το χαμηλότερο τμήμα του βραγχιακού καλύμματος. Επίσης, μπορεί να φέρει μία με τρεις σειρές από κηλίδες πλευρικά στα ανώτερα σημεία του σώματος. Ο χρωματισμός της ράχης είναι πράσινο-καφέ και κατά μήκος των πλευρών φέρει μία μπλε λωρίδα. Η κοιλιά είναι χρώματος ασημί ή λευκού ενώ τα πτερύγια είναι άχρωμα, εκτός του ραχιαίου που έχει έναν απροσδιόριστο ελαφρύ χρωματισμό. Το μέγιστο καταγεγραμμένο μήκος είναι 27,5cm, ενώ το μέσο μήκος είναι 20cm. Η σεξουαλική ωρίμανση επιτυγχάνεται όταν το ψάρι έχει μήκος 11-15cm.

Το είδος Sardina pilchardus ζει σε παράκτιες περιοχές, σχηματίζοντας κοπάδια, σε βάθη από 25m μέχρι 55m. Κατά την διάρκεια της ημέρας μπορεί να κατέλθει ακόμα και σε βάθος 100m, ανεβαίνοντας στα 10m με 35m την νύχτα. Τρέφονται κυρίως με πλακτονικά οστρακοειδή, αλλά και με μεγαλύτερους οργανισμούς, πραγματοποιώντας ημερήσια κάθετη μετανάστευση σε αναζήτηση τροφής.

Αναπαράγονται σε βάθος 20-25m σε ομάδες, τόσο κοντά σε ακτές, όσο και στην ανοιχτή θάλασσα, παράγοντας 50000-60000 αυγά με μέση διάμετρο 1.5mm. Τα αυγά αφήνονται αφύλακτα στην ανοιχτή θάλασσα ή στον πυθμένα. Η αναπαραγωγή λαμβάνει χώρα τον Απρίλιο στις περιοχές της Μεγάλης Βρετανίας, τον Ιούνιο με Αύγουστο στη Βόρεια και τη Μαύρη Θάλασσα, από Σεπτέμβριο μέχρι Μάιο στις ακτές της Μεσογείου και Νοέμβριο με Ιούνιο στις Αφρικανικές ακτές της Μεσογείου. Η μέγιστη ηλικία που έχει καταγραφεί είναι τα δεκαπέντε χρόνια.

Η Sardina pilchardus είναι είδος πελαγικό, αλλά και νηριτικό. Συναντάται σε όλα τα είδη υδάτων, από θαλασσινό και υφάλμυρο μέχρι γλυκά εσωτερικά ύδατα, και είναι κυρίως ωκεανόδρομο. Η κατανομή βάθους είναι 10-100m, ενώ συνήθως συναντάται σε βάθος 25-100m. Η γεωγραφική εξάπλωση περιλαμβάνει τις εξής περιοχές:

• Βορειοανατολικός Ατλαντικός Ωκεανός: Ιρλανδία (όπου συναντάται σπάνια) και Βόρεια Θάλασσα
• Νότια στον Κόλπο Γκορέ στη Σενεγάλη
• Μεσόγειος (σύνηθες είδος στα δυτικά της Μεσογείου και την Αδριατική Θάλασσα, σπανιότερο στα ανατολικά)
• Θάλασσα του Μαρμαρού
• Μαύρη Θάλασσα

Συναντάται σε όλη την Ελλάδα.

Όλα τα είδη σαρδέλας, όπως και το είδος Sardina pilchardus, σχηματίζουν κοπάδια, και μάλιστα με ιδιαίτερα σφιχτή δομή. Ο σχηματισμός κοπαδιών είναι αρκετά συνηθισμένος στα ψάρια (25%). Περίπου 80% όλων των ειδών ψαριών παρουσιάζουν μια φάση σχηματισμού κοπαδιών κατά την διάρκεια της ζωής τους. Ο σχηματισμός κοπαδιών θεωρείται ένας αποτελεσματικός τρόπος μετακίνησης κάτω από την θάλασσα και έχει πολλά οφέλη για τα άτομα που συμμετέχουν σε αυτά.

Η σαρδέλα της Ευρώπης, Sardina pilchardus, είναι είδος με μεγάλη εμπορική αξία. Παρότι έχει παρουσιάσει πολλές διακυμάνσεις στην πυκνότητα του πληθυσμού στο παρελθόν, προς το παρόν δεν διατρέχει κίνδυνο υπεραλίευσης, και μάλιστα ο πληθυσμός αυξάνεται σε αριθμό.

Στην Ελλάδα η δυναμική του ιχθυοπληθυσμού της σαρδέλας σε συνάρτηση με την αλιεία είναι αρκετά δύσκολο να προβλεφθεί, λόγω της μεγάλης επίδρασης που έχουν πάνω στο είδος οι διάφορες ετήσιες μεταβολές, τόσο σε ωκεανογραφικό, όσο και βιολογικό επίπεδο. Επιπρόσθετα, διάφοροι κοινωνικο-οικονομικοί παράγοντες αποτελούν κυρίαρχο μοχλό που ρυθμίζει τις συνθήκες αλιείας.

Η σαρδέλα είναι ένα ψάρι ιδιαίτερα θρεπτικό, πλούσιο σε ωμέγα-3 λιπαρά οξέα, βιταμίνη D και B12 και πρωτεΐνες και έχει πολύ χαμηλά ποσοστά επιμόλυνσης από υδράργυρο. Περιέχει αρκετά μεγάλη ποσότητα χοληστερόλης, η ποιότητα της οποίας όμως την κάνει μη επιβλαβή στη χρόνια κατανάλωση^]. Τα ωμέγα-3 λιπαρά οξέα έχουν πολλά οφέλη στην καλή υγεία, καθώς προστατεύουν από καρδιαγγειακά νοσήματα, βοηθούν στην καλή λειτουργία του εγκεφάλου, την σωστή ανάπτυξη και συμβάλλουν στη μείωση του κινδύνου προσβολής από χρόνιες ασθένειες, όπως αρθρίτιδα και καρκίνος.

Είναι αντικείμενο εμπορίας σε διάφορες μορφές, όπως νωπό, κατεψυγμένο, κονσερβοποιημένο, αποξηραμένο, παστό και καπνιστό.

Πηγή: http://el.wikipedia.org

Σαρδέλες στο φούρνο με ντομάτα και μυρωδικά

• 1 κιλό σαρδέλες καθαρισμένες
• 1/2 ματσάκι μαιντανό ψιλοκομμένο
• Σταγόνες λευκό κρασί (προαιρετικά)
• 1 σκελίδα σκόρδο ψιλοκομμένο
• 2-3 κρεμμυδάκια φρέσκα ψιλοκομμένα
• 1 ντομάτα τριμμένη
• ελαιόλαδο
• αλάτι,πιπέρι

Ø  Τοποθετούμε τις σαρδέλες καθαρισμένες και πλυμένες σε πυρέξ ή ταψί (η μια δίπλα στην άλλη χωρίς να αλληλοεπικαλύπτονται). Αλατοπιπερώνουμε και περιχύνουμε με ελαιόλαδο.

Ø  Αναμιγνύουμε την τριμμένη ντομάτα με τα κρεμμυδάκια, το σκόρδο, αλάτι, πιπέρι, ελαιόλαδο και αν θέλουμε και το κρασί, και περιχύνουμε με το μίγμα αυτό τις σαρδέλες. Καλό είναι η ντομάτα να μην υπερκαλύπτει τις σαρδέλες, ώστε να γίνουν ξεροψημένες και να μη μαλακώσουν μέσα στο ζουμί της.

Ø  Ψήνουμε σε μέτριο φούρνο.

Σαρδέλες Παντρεμένες

• 1 κιλό σαρδέλες
• 4 - 5 σκελίδες σκόρδο ψιλοκομμένο
• 1 ματσάκι μαϊντανό ψιλοκομμένο
• Αλάτι, λεμόνι, ρίγανη

1. Καθαρίζουμε και φιλετάρουμε τις σαρδέλες βγάζοντας το κεφάλι και το κόκαλο, προσέχοντας να μην τις κόψουμε στα δύο*.
2. Ανοίγουμε πάνω σε ένα πιάτο, το φιλέτο με το δέρμα προς τα κάτω, και τοποθετούμε στην εσωτερική πλευρά σκόρδο και μαϊντανό.
3. Βάζουμε το δεύτερο φιλέτο πάνω στο πρώτο (πάντρεμα) έτσι ώστε να εγκλωβίσουμε την γέμιση (στέφανα) ανάμεσά τους.
4. Ψήνουμε στο γκρίλ του φούρνου ή στα κάρβουνα.
5. Όταν είναι έτοιμες φτιάχνουμε λαδολέμονο (προαιρετικά προσθέτουμε και 2 κουταλιές μουστάρδα) και σερβίρουμε ζεστές.

(www.sintagespareas.gr)

*Παίρνουμε ένα ξύλο κοπής και τοποθετούμε πάνω τη σαρδέλα. Με το ένα χέρι κρατάμε τη σαρδέλα και με το άλλο με ένα μυτερό μαχαίρι αφαιρούμε το κόκαλο προσεχτικά, για να μην διαλυθεί το ψάρι.

Σαρδέλες στο φούρνο με λαχανικά

• 700 γραμμάρια Σαρδέλες φιλέτο
• 2 κρεμμύδια
• 10 ντοματάκια τύπου κοκτέιλ
• 1 μεγάλη πιπεριά
• λίγο αλάτι
• λίγη ρίγανη
• λίγο ελαιόλαδο
• λίγο μαυροπίπερο για τρίψιμο

1. Τοποθετώ σε ταψί τις σαρδέλες ανοιγμένες σαν πεταλούδα με το ψαχνό προς τα πάνω.
2. Από πάνω βάζω τα κρεμμύδια κομμένα σε λεπτές ροδέλες.
3. Από πάνω απλώνω τα ντοματάκια κομμένα σε ροδέλες.
4. Ανάμεσα στις ντομάτες απλώνω σε κομματάκια την πιπεριά.
5. Ρίχνω λίγο αλατάκι, ρίγανη και λίγο λάδι.
6. Ψήνω 30 λεπτά στους 180 βαθμούς σε προθερμασμένο φούρνο και άλλα 15 λεπτά στους 220.
7. Βγάζω το ταψί από το φούρνο και τρίβω το πιπέρι.

(www.sintagespareas.gr)

Σαρδέλες με πατάτες στο φούρνο

1 κιλό σαρδέλες
1 κιλό πατάτες μέτριες σε μέγεθος
3-4 σκελίδες σκόρδο
1-2 ζουμερά λεμόνια
1 πορτοκάλι
ρίγανη, θυμάρι, αλάτι, πιπέρι
ελαιόλαδο

Καθαρίζουμε τις πατάτες, τις κόβουμε σε ροδέλες σχετικά λεπτές και τις βάζουμε σε γάστρα ή σε ταψί φούρνου με σκέπασμα.
Τις πασπαλίζουμε με αλάτι, πιπέρι, ρίγανη, θυμάρι και τις περιχύνουμε με τον χυμό των λεμονιών και του πορτοκαλιού.
Σκορπίζουμε το σκόρδο κομμένο σε φετάκια ανάμεσά τους.

Κατόπιν τις περιχύνουμε με ελαιόλαδο σκεπάζουμε το ταψί ή την γάστρα μας, και τις ψήνουμε σε προθερμασμένο φούρνο, στους 190 βαθμούς, για 50-60 λεπτά ή μέχρι να μαλακώσουν, ανάλογα με τον φούρνο μας.

Όση ώρα ψήνονται οι πατάτες, καθαρίζουμε τις σαρδέλες ως εξής:

Καθαρίζουμε* τις σαρδέλες και τις αλατίζουμε. Μπορούμε βέβαια αν θέλουμε και να τις φιλετάρουμε, να αφαιρέσουμε δηλαδή το κεντρικό κόκαλο.

Όταν οι πατατούλες μας είναι έτοιμες, ξεσκεπάζουμε το ταψί και απλώνουμε πάνω από αυτές τις σαρδελίτσες.
Πασπαλίζουμε τις σαρδέλες με λίγο ρίγανη ακόμα και ψήνουμε για άλλα 15-20 λεπτά με ξεσκέπαστο το ταψί.

*Μ’ ένα μαχαιράκι απομακρύνουμε απαλά τα λέπια με φορά από την ουρά προς το κεφάλι.
Κατόπιν αφαιρούμε το κεφάλι τραβώντας μαζί και τα εντόσθια.
Ξεπλένουμε με άφθονο τρεχούμενο νερό τα ψάρια.

(www.syntageskardias.blogspot.com)